جانیم آذربایجان

تلگرامدا کانالیمیزا قاتیلین https://t.me/tarihbastan @tarihbastan

چوپانیان:

چوپانیان:
چوپانیان دودمانی بودند که طی سده هشتم در قسمتی از ایران حکومت کردند این سلسله در سال 1335 تاسیس و به مدت 22 سال حکومت کردند (1357م -انقراض) وزبان نوشتاریشان تورکی اویغوری بوده است.پایتختشان نیز تبریز بوده است.چوپانیان از خانواده تورک سولدوز بودند که در قرن ۱۴ میلادی به شهرت رسیدند اما مدت زیادی دوام نیاوردند.
این دودمان سلسهای از امرا بود که پس از درگذشت ابوسعید بهادرخان آخرین ایلخان مغول در قسمتی از ایران(آذربایجان) حکومت کرد. مؤسس آن امیرشیخ حسن کوچک پسر امیر تیمورتاش بن امیرچوپان سلدوز است و پس از او برادرش، ملکاشرف حکومت کرد. خاندان چوپانی منحصر به همین دو تن است.
 در آغاز زیر نظر ایلخانیان حکومت میکردند ولی پس از سرنگونی آنها تقریباً همگی سرزمینهای آنان را زیر کنترل درآوردند. چوپانیان آذربایجان را پایگاه قدرت خود قرار دادند تا زمانی که جلایریان در بغداد به قدرت رسیدند.                                                                                            
✴️(لازم به گفتن است طایفه چپن یکی از 24 طایفه تورکان اوغوز است)                                                                                           
منابع
«چوپانیان». دانشنامه جهان اسلام.دانشنامه بریتانیکا و..                                                                                                           @tarixbastan

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
چهارشنبه 28 تیر 1396

سلسله قارامان(Karamanoğulları Beyliği 1250-1487)

سلسله قارامان(Karamanoğulları Beyliği 1250-1487)                                 
 قارامانیان طایفه‌ای از ایل افشار قبیله اوغوز بودند که شاخه‌ای از آنها در آذربایجان زندگی می‌کردند. بعدها شاخه‌ای از ایل به سوی قونیه ـ  که مرکز حکومت سلجوقیان روم بود ـ  مهاجرت کرده و در سرحدات غربی دولت سلجوقی ساکن شدند.اولین رئیس شناخته شده قارامانیان  نوره صوفی  بود که طریقت تصوف داشت.بعد از وفات نوره صوفی پسرش سعدالدین و بعد از نوه‌اش کریم‌الدین رئیس قبیله گردید.در زمان ایلخانیکریم‌الدین مغولان به آناطولی حمله کرده و در جنگ کوسا داغ سلجوقیان روم را شکست داده و آنها را تحت‌الحمایه خود قرار دادند در اثر این شکست دولت سلجویان روم دچار ضعف شدید گردید و کریمالدین نیز که در تاریخ به عنوان سرسلسله قارامانیان محسوب می‌شود از این ضعف دولت سلجوقی روم استفاده کرده و به مناطق تحت نفوذ ارمنیان حمله نموده و آنها را به اطاعت خود درآورد.پادشاه سلجوقی که نمی‌خواست شورشی از طرف ایل قارامان انجام گیرد، نواحی تحت تصرف کریم‌الدین را به صورت اقطاع به وی داد و در عوض برادر کریم‌الدین را به عنوان گروگان در پیش خود نگه داشت و سمت جانداری یعنی محافظی به او داد. بدین ترتیب اولین فرد از خاندان قارامان وارد کارهای دولتی گردید. (1256) گروگان بودن برادر مانع از شورشهای ایل قارامان نگردید و عاقبت در جنگی که در اطراف قلعه قوله بین کریم الدین و نیروهای سلجوقی اتفاق افتاد کریم‌الدین شکست خورد و برادرانش نیز اعدام شدند. کریم‌الدین رئیس قبیله قارامان در سال 1261 میلادی وفات یافت و بجایش پسر بزرگش شمس‌الدین محمد بیک به جای او نشست.در 10 ذیقعده سال 675 ه ـ.ق. / 15 نیسان 1277 میلادی آباقان ایلخان مغول لشکری برای تصرف مصر فرستاد. بای‌برس (بی‌برس) پادشاه مملوک ترک مصر با لشکری به مقابله لشکر مغول شتافت و در البستان آناطولی نیروهای مغول را شکست داد.شکست نیروهای مشترک سلجوقی ـ  مغولی در مقابل ترکان مصر در دشت البستان وضعیت را به نفع محمد بیگ قارامان تغییر داد و او با استفاده از موقعیت پیش آمده به قونیه پایتخت سلجوقیان روم حمله کرد و آنجا را به نام بایبرس سلطان ترک مصر تصرف کرده و پایتخت خود نمود.بعد از تصرف قونیه محمد بیگ قارامان در 13 مای 1277 (24 اردیبهشت 675) طی فرمانی زبان ترکی را زبان رسمی دولت قارامان اعلام کرد. بدین ترتیب که نیروهای مشترک سلجوقی و مغولی که از تصرف قونیه از طرف محمد بیگ به خشم آمده بودند با هماهنگی و آمادگی کامل به سوی قونیه حرکت کردند. محمد بیگ برای مقابله آنها شتافت و بار اول آنها را شکست داد.
 
ولی بار دوم که نیروهای مشترک دست به حمله زدند محمد بیگ شکست خورده به سوی قونیه عقب نشست اما با کمال تعجب با دروازه های بسته شهر مواجه شده و به ناچار به منطقه قارامان عقب نشست.در یکی از روزها محمد بیگ با برادرانش و عموزادگان خود به قرارگاه مشترک نیروهای سلجوقی ـ  مغولی حمله کرد ولی نیروهای متحده با اجرای تاکتیک توران یاقورد اویونو تظاهر به عقب‌نشینی کرده و بلافاصله برگشته به نیروهای قارامانی حمله کردند. در این حمله محمد بیگ با مقاومت قهرمانانه‌ای که از خود بروز داد، شهید شد. اما شهادت محمد بیگ قارامان تا ثیری چندان در روند مبارزات ایل قارامان نداشت. بلافاصله قارامانیان قدرت خود را مستحکم کردند و سلسله قدرتنمد آنها توانست دو قرن و نیم زبان ترکی را زبان رسمی خود نماید.
 
بعدها عثمانی ها و قره‌قویونلوها و آق‌قویونلوها و صفویها راه پر افتخار شمسالدین محمد بیک قارامان را پی گرفتند و با امکانات دولتی به پشتیبانی زبان مادری خود برخاستند.
 
 از آن روز ترک زبانان جهان روز 13 مای هر سال را به یادبود آن فرمان تاریخی محمد بیک قارامان در جهان به عنوان  دیل بایرامی عید زبان، جشن می‌گیرند.                    @tarixbastan

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
چهارشنبه 28 تیر 1396

جلایریان:(1336-1432 میلادی)

جلایریان:(1336-1432  میلادی)  

                                                                            
پس از مرگ ایلخان ابوسعید بهادرخان که به انقراض سلسله هولاکویی(ایلخانیان) انجامید، شماری از شاهزادگان و مدعیان دیگر مغول درصدد تسلط بر امپراتوری ایلخانی و یا بخشهایی از آن برآمدند و پیامد آن کشمکش‌های پیوسته برای کسب قدرت بود که پاره‌ای از آن به گونه حاکمیت آل جلایر (یا جلایریان) چهره نمود که قلمروشان به موازات بین‌النهرین، آذربایجان و بعدها شروان دامن گسترانیده بود.این سلسله با قدرتیابی شیخ حسن بزرگ در بغداد به سال ۷۴۰ق/۱۳۴۰م آغاز شد.دوره اوج حکمرانی آل جلایر مقارن است با دوران حکومت شیخ اویس و با مرگش دوره زوال این سلسله آغاز می‌شود که مقارن است با حملات تیمور به ایران و بین‌النهرین و اوج‌گیری ترکان قراقویونلو.🔹((آل جلایر زبان ترکی را در عراق عرب رواج دادند. چنانچه گفته شده در این دوره زبان ترکی پس از زبان عربی زبان اکثریت مردم این نواحی گردید.))🔹                                                                                                       Image result for ‫جلایریان‬‎            سکه نقره حسین جلایری آل جلایر (جلایریان)                    
 منبع:یعقوب آژند (مترجم)، تاریخ ایران (دوره تیموریان)، جامی، چاپ سوم تهران ۱۳۸۷، شابک: ۱-۴۹-۵۶۲۰-۹۶۴- ۹۷۸                                                           
@tarixbastan

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
چهارشنبه 28 تیر 1396

قسمتی از ترجمه متن اصلی دده قورقود نسخه درسدن

قسمتی از ترجمه متن اصلی دده قورقود نسخه درسدن :

(قبل از خواندن ترجمه قدرت خود را در درک متن متون تورکی باستان بسنجید)💯💯💯                                                                                                                
متن اصلی:درسه خان ایدر.قرق یولداشم امان.تنکرینک برلکنه یوقدر کمان.منم الومی ششیک.قولچا قپوزم الومه ویرک.اول یکیدی دوندره یم.کرک بنی اولدرک کرک دیر کورک قیو ویرک دیدی.النی ششدیلر.قولچه قپوزین النه ویردیلر.درسه خان اوغلنجوغی ایدوکن بلمدی قرشو کلدی....                                                                                                           
 ترجمه :درسه خان(دورساخان-دیرسه خان=اسم خان است) گفت.چهل یاور ودوست من امان.در یگانگی(برلیک) خداوند (تنگرینک=در خداوند) هیچ شکی نیست.دستان مرا باز کنید(ششینک=باز کنید-شئشمک=آچماق-چؤزمک=آچماق)قپوزم را که از شانه آویزان (قولچا قوپوز)می شود را به من دهید .جلوی آن(اول=او -ضمیر سوم شخص تورکی) جوانمرد(یکیدی=جوانمرد را-ایگید=جوانمرد) را بگیرم(دؤندرمک=برگرداندن).یا مرا بکشید(گرک=باید-بنی=مرا-اولدرک=بکشید)هرچه لازم است انجام دهید(کورک=ببینید-در اینجا انجام دهید)یاآزادم کنید(قیووئرین =ازاد کنید).دستانش را باز کردند.قولچا قوپوز را به دستانش دادند.درسه خان در حالی (ایگیت-جوانمرد)پسرش بود و نمیدانست به مقابله(قرشو) رفت.                                                                                                                                  
منبع متن اصلی:از کتاب دده قورقود داستان درسه خان اوغلی بغاج.. نسخه درسدن،پرویز شاهمرسی.                                                                                     
اگر نقدی درباره ترجمه داشتید ارسال کنید.                                            @tarixbastan

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
چهارشنبه 28 تیر 1396
بؤلوملر : نوشته ها,

حکومت ممالیک مصر(تورکان قبچاق):

         Image result for ‫ممالیک مصر‬‎                                                                                        
✴️حکومت ممالیک مصر توسط تورکان قبچاق در سال(1250م-628هجری)بوسیله یک سر فرمانده قبچاق به نام (آی بیگ) که سر فرمانده اردوی (ایوبی)بود بر پا کرد.پس از کشته شدن توران شاه آخرین پادشاه ایوبی ای بیگ قدرت زیادی بدست اورد.او با مادر تورانشاه ازدواج کرده وبا تکیه بر نیروی سربازان تورک،خود را سلطان اعلام کرد(1250م-628هجری).این مملوکان تا سال 1390 میلادی بر مصر حکومت کردند وسپس مملوکان چرکس جای آنها را گرفتند.اینان نیز تا سال 1517 میلادی مصر را دردست داشتند.در این تاریخ دولت عثمانی مصر را تصرف کرد وبه امپراتوری خود افزود.پس از ای بیگ سلطان بای بارس بر اورنگ پادشاهی نشست .بای بارس ،مستنصر خلیفه عباسی را که پس از فروپاشی خلافت عباسی در بغداد به مصر گریخته بود راخلیفه اعلام کرد وشعبه عباسیان مصر را برپا کرد.او با مغولان وصلیبی ها جنگید وآنا را شکست داد.ممالیک مساجد مدارس ،بیمارستان،آبراهه،پل هایی را در مصر وسوریه ساختند .آنها کشور را که در نتیجه جنگ های صلیبی از میان رفته بود،دوباره آباد کردند.                                                                                                                       منبع :تاریخ مختصر تورک،دکر هیئت،ترجمه پرویز شاهمرسی،صفحه105      
@tarixbastan


آردینی اوخو(بقیه مطلب)
چهارشنبه 28 تیر 1396

معنی لغت اورمی:

                                                                                                                                             
✴️✴️در منابع سومری(sumer)واژه های اور(ur)،اوروک(uruk)به وفور به چشم می خورد که هردو آنها به شهر های سومری اطلاق می شد.((دولت شهرهای اور،اوروک،کیش از گسترش همین روستا های جدا مانده بوجود آمده اند))1 در ارتباط با همین واژه ها نام شخص ((اورنامو))(urnamo)هم جالب توجه است ((در شهر اور فرمانروایی به نام اورنامو سومین سلسله شاهی اور را بنا نهاد))2 اورمی از دو واژه ((اور+می))(ur-my)تشکیل یافته است.جزئ دوم این واژه ،یعنی ((می))به قوانین آسمانی سومری گفته می شد.با مد نظر قرار دادن این مفهوم،کلمه مرکب اورمی به معنی ((شهر می))یا شهر قوانین یا آیات آسمانی (سومری)خواهد بود.                                                                                            
اسکان تعدادی ازسومرها در اطراف دریاچه اورمی از طرف بعضی از نویسندگان مورد توجه واقع شده است.سومرها ممکن است در یک زمانی به طرف غرب وجنوب دریاچه اورمی هم رسیده باشند.3                                                                                                         
منابع:از کتاب واژه های اساطیری آذربایجان نوشته صمد چایلی،ص69.                                                                                       
1-شناخت هویت زن ایرانی،مهر انگیزکاروشهلا لاهیجی،ص 108                                                                                                              
2-همان منبع شماره ،ص،114                                                                                                                                
3-آذربایجان در موج خیز تاریخ،کاوه بیات،ص120                                                                                 @tarixbastan

قام،آیین،تاریخ وزبان باستان تورکان✴️✴️✴️

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
چهارشنبه 28 تیر 1396

تشکیل دولت سلجوقیان:💯💯💯

    
                                             Image result for ‫نبرد ملازگرد‬‎                                                                                                                                                    از طایفه قینیق تورکان اوغوز بودندکه ابتدا در ترکیب امپراتوری تورکان خزر بودند .                                           جدشان سلجوق فرزند دقاق بود  اوایل قرن 9 بعد از دقاق پسرش سلجوق که سوباشی(فرمانده ارتش)اوغوزها بود با یابغو (فرمانروا ی یارهبر) اوغوزها مشکل پیدا کرد وبه ماوراءالنهر مهاجرت کردند وبعد 50 سال در اثر فشار تورکمن ها ی (اوغوز های)سیر دریا به خراسان کوچ کردند.سلجوق در 994 م در گذشت .بعد وی پسرش اسرائیل یابغو تعیین شد. سلطان محمود غزنوی که از افزایش قدرت وی نگران شده بود اورا فرا خواند ودر مرز هندوستان زندانی کرد.پس برادرش یوسف یابغو تعیین شد.ازپسران سلجوق (اسرائیل،میکائیل،موسی،یوسف ویونس)یوسف در 1030 توسط امیر علی تکین قاراخانی دستگیر و به قتل رسید. در 1037 م در زمان سلطان مسعود غزنوی فرزندان میکائیل (طغرل وچاغری)از جیحون گزشته وشهرهای خراسان از جمله نیشابور را تسخیر کردند.طغرل بیگ در اینجا به نام خود خطبه خواند واعلام استقلال کرد.سلطان مسعود با سپاه 100 هزار نفری یورش آورد.ودر نبرد دندانقان ،روستایی میان مرو وسرخس با سپاه 16 هزار نفری سلجوقیان درآویخت وشکست سختی خورد (سلجوقیان عقب نشینی کرده وغزنویان در دام تشنگی  افتادند و...)(1040م)سپس آنان به فرماندهی طغرل بیگ ،همدان وآذربایجان را نیز به فرمان خود در آورده و با انتخاب ری به عنوان پایتخت خود ،دولتی بزرگ را بر پا کردند.   منبع :بر گرفته از تاریخ مختصر تورک نوشته دکتر هیئت ترجمه شاهمرسی صفحه 97                     @tarixbastan

قام ،آیین ، تاریخ و زبان باستان تورکان  ✴️✴️✴️

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
شنبه 17 تیر 1396
بؤلوملر : سلجوقیان,

نبرد ملازگرد آلپ ارسلان و شکست و اسیر شدن امپراتور روم به دست تورکان سلجوقی:💯💯💯

                 Image result for ‫نبرد ملازگرد‬‎        آلپ ارسلان پس از فتح آذربایجان،ارمنستان و گرجستان سفر آناتولی را که از زمان طغرل اغاز شده بود در پی گرفت.دیوزن امپراتور روم شرقی با سپاه عظیمی که از بالکان وآناتولی گرد آورده بود ،درجلگۀ ملازگرد سنگر گرفت.سپاه پنجاه هزار نفری تورک  به فرماندهی   آلپ ارسلان سر رسید.آلپ ارسلان در حالی که کفن پوشیده بود ،اعلام جهاد کردو پیشاپیش سربازانش بر رومیان تاخت.چون از نبرد شدید و بی امان نتیجه ای به دست نیامد،سپاهیان تورک با اجرای تاکتیک توران عقب نشینی کزدند.رومیان از سنگر های خود بیرون شدند.در این میان تورکان پئچنگ واوز که جناح چپ و راست ارتش روم را تشکیل می دادند،به سلجوقیان پیوستند.الپ ارسلان فرمان حمله داد رومیان غافلگیر شده شکست خوردند.امپراتور دیوژن اسیر شد ولی آلپ ارسلان به جوانمردی با او برخورد کرد.در نتیجه نبرد ملازگرد آناتولی شرقی واورفا به دست تورکان مسلمان افتاد و دولت روم متعهد به پرداخت خراج سالانه شد.(1071م)پیروزی ملازگرد راه را برای فتح کامل آناتولی باز کرد.تورکان ضرف مدت 20 سال تمام آناتولی را فتح کردند.بدین ترتیب آنان سرزمین جدید تورک ومسلمان ایجاد کردند.در سال 1072 میلادی آلپ ارسلان  برای  سرکوب شورش قاراخانیان راهی تورکستان شد ولی در کنار جیحون توسط یک فرمانده دژ کشته شد .ملک شاه فرزند 18 ساله الپ ارسلان جانشین پدر شد وتا(1072-1092 میلادی)حکومت کرد.                                                                                                                                                                           منبع :بر گرفته از تاریخ مختصر تورک نوشته دکتر هیئت ترجمه شاهمرسی صفحه 98   @tarixbastan

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
شنبه 17 تیر 1396
بؤلوملر : سلجوقیان,

برج طغرل شاهکاری از معماری دوره تورکان سلجوق:💯💯💯

                                                                            Image result for ‫برج طغرل‬‎                                                                                                                                        

این برج که در مرکزشهر ری (جنوب تهران) واقع شده است،احتمالاًآرامگاه طغرل سلجوقی می باشد.ارتفاع این برج بدون سقف در حدو20 متر است.ولی به نظر می رسد در گذشته مثل سایر بر ها دارای گنبدی مخروطی شکل و ارتفاع بیشتر بوده است.ضخامت دیوار ولایه برج حدود 3 متر است و داخل این دیوار پلکانی تعبیه شده است که دو نفر به راحتی می توانند از ان بالا بروند یا پایین بیایند.                                                                                                                                                                                                                                
✴️✴️✴️کاربرد برج علاوه بر آرامگاه بزرگان سلجوقی ،به عنوان راهنمای مسافران نیز استفاده می شد.به گونه ای که در شب های تاریک بر روی باروی ان آتش روشن می کردند ،تا مسافرانی که از جانب خراسان به ری میامدند،راه را گم نکنند.                                                                                                         
✴️✴️✴️برج طغرل علاوه بر معماری زیبا نوعی ساعت آفتابی نیز می باشد.نمای بیرونی این برج با 24 کنگره تورفته به گونه ای تزیین شده است که با طلوع افتاب،درون هریک از کنگره ها به فاصله یک ساعت از دیگری روشن می شود ودر زمانی که خورشید به بیشترین ارتفاع خود میرسد،سایه تیغه ای که بالای درب ورودی تعبیه شده درست روی طاق ضربی ن قرار می گیرد وبه این ترتیب زمان دقیق اذان ظهر تشخیص داده می شود.                                                                                                                                                                   
منبع: از کتاب ترکان در گذر تاریخ ،صفحه 30                                                                               

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
شنبه 17 تیر 1396
بؤلوملر : سلجوقیان,

امپراتوری کوشان دولت بزرگ تورک م.کریمی


   ظهور امپراتوری کوشانیان، واقعه ی مهمی در آسیای مرکزی به شمار می رود. منابع فراوانی در این باره در دست است. چینی ها آنان را با عنوان "کویی شو آنگ" می شناختند که بخشی از هسیونگ نوها یا یو اچی ها به شمار می آمدند. قدیمترین منبع در باره ی کوشانیان، گزارشی است از سرلشکر "پن یونگ" به امپراتور چین. این سرلشکر اوضاع نظامی کوشانها را ظبط کرده و از توان نظامی و آرایش استحکامات آنان خبر می دهد. این گزارش به سال 125 میلادی نوشته شده است. اما در کتب تاریخی می توان علاوه بر مورخان بزرگی چون هرودوت[1]، از تحلیل گران تاریخ آسیای مرکزی نیز نام برد و در کتاب های "تاریخ تمدن" "ویل دورانت" و "توین بی" نیز جای خاصی دارند. از این گذشته می توان دقیقترین اطلاعات در باره ی چگونگی و تمدن کوشانها به اثر سه جلدی "نگاهی به تاریخ جهان[2]" اثر ماندگار "جواهر لعل نهرو" که دارای برداشتهای صحیح و انسانی از تاریخ کوشانها را در بر دارد به دست آورد. بینش و دید انسانی یه سیاسی و عالم به فرهنگ و ادب بیش از یک مورخ در دنیای امروزی قابل وثوق است. خوشبختانه در این عرصه سازمان جهانی یونسکو نیز قدن جلو نهاده و با بکار گماردن بهترین متخصصان بی غرض دانشگاههای جهان، زمینه های پژوهشهای تاریخی را فراروی دانشمندان قرار داده و باز هم جای خوشحالی است که موسسه ی مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، ترجمه و نشر این آثار را به انجام رسانده است. در چند کتاب از این مجموعه با عنوان "تاریخ تمدن آسیای مرکزی" که تا امروز از چاپ 4 جلد آن باخبر هستم به این مساله پرداخته و دهان برخی یاوه گویان آریامهری ایران را بسته است.

   طبق اسناد تاریخی، کوشانیان از تبار هون ها هستند که در تاریخ با عناوینی چون سکاها، سرمت ها و ماساژتها معرفی شده اند. کوشانها حدود نیمه ی اول قرن اول میلادی امپراتوری خود را سامان دادند و تا اواخر قرن سوم میلادی دوام آوردند. امپراتوران برجسته ی کوشانها عبارتند از : کوجولا کدفیسس، کانیشکا، واسیشکا و هویشکا و دیگرانی که حدود سه قران از بلخ تا بنارس و از کشمیر تا سند، امپراتوری قدرتمندی را پدید آوردند و در همسایگی هم تباران خود – پارتها یا اشکانیان حکمرانی کردند. بیشتر تاریخ پردازان و تحلیل گران تاریخ، کوشانیان را سکایی دانسته و خوشبختانه در ربع چهارم قرن گذشته کتیبه ها، کتابها و هزاران سکه به دست آمده است و دست تاریخ نگاران را باز گذاشته تا به حقایق تاریخی نفوذ کنند. از روی همین اسناد بدست آمده می توان از فرهنگ و تمدن کوشانیان و وابستگی آنان به سکاها و سرمتها و ماساژتها سخن گفت. در حالی که تا اواخر قرن گذشته ابهاماتی در این باره وجود داشت، حفریات باستان شناسی توانست بسیاری از این ابهامات را حل کند به طوری که امروز جمله بر این باور رسیده اند که کوشانیان هند، سلسله ای از سکاها و یا تورک تباران هستند. کوشانیان با همسایگان غربی خود – پارتها یا اشکانیان از یک تبار بوده و لذا در بین ایندو امپراتوری کشمکشهای اندکی وجود داشته و تا حد زیادی رفتارهای دوستانه و روابط خوب همجواری بین این دو امپراتوری وجود داشته است. تنها در اواخر امپراتوری است که همگام با ساسانیان به سقوط امپراتوری اشکانیان همت می کنند و خود نیز هرچند سقوط می کنند، ولی کجدار و مریز تا قرن نهم میلادی عرض اندام می کنند و به این زودیها از بین نمی روند.

   از کتیبه های مهمی که از این سلسله به دست آمده به دوران امپراتوری کانیشکا، سانچی، و هویشکا در قرنهای اول و دوم میلادی مربوط می شوند. آنچه از دل تاریخ برمی آید این است که کوشانیان با چین، روم، توران و ایران رابطه داشته اند. آنان با حراست از جاده ی ابریشم، راه تجارت ابریشم و کالاهای چینی را به روم و کشورهای دریای مدیترانه را فراهم آورده و خود از سود آن بهره می بردند و با تمدن های غرب و شرق آشنا می شدند. روابط تجاری با این کشورها می توانست در فرهنگ و مدنیت آنان تغییرات اساسی ایجاد نماید و کوشانها از این نعمت به خوبی استفاده کردند. می دانیم موسس این امپراتوری – کوجولا کابل را از دست اشکانیان بیرون آورد و هرچند که تهدیدی دائمی در مرزهای شرقی آنان به شمار می آمد، ولی برخوردهای نظامی اندکی بین ایران اشکانی و کوشانی به وجود آمد. اما ساسانیان موفق شدند هردو امپراتوری – کوشانیان و اشکانیان را از بین ببرند. اردشیر نخستین شاه ساسانی اشکانیان را به سختی شکست داد و تمام آثار باقیمانده از آنان را با عداوت بی پایان از بین برد، در حالی که کوشانیان با وجود شکست از ساسانیان تا قرنها بعد از آنان نیز باقی ماندند.

   در کتیبه های بدست آمده از روابط خوب کوشانها با چینی ها سخن می رود. این کتیبه ها خبر می دهند که سفیران کوشان هدایایی از پوست شیر و ببر را خدمت امپراتور چینی تقدیم کرده و در قبال آن هدایای دیگری را می گیرند و به امپراتور کوشان می رسانند. کتیبه های کانیشکا در متورا، کائوساسی و سارنات به دست آمده اند. سکه های او تا نقاط دور دستی در شرق توزیع می شده است.

   در مورد مذهب کوشانها، بسیاری از مورخین و تحلیل گران(از جمله مانشن هافمن و جواهر لعل نهرو در عصر حاضر) با وجود تبار تورک و سکایی آنان، از آزادی مذاهب و ملیت های مختلف سخن رانده اند و معتقدند که در امپراتوری وسیع کوشانها، همه ی ملت ها و صاحبان اعتقادات دینی در انجام مراسم خود آزاد بوده اند. کوشانها باور و اعتقاد به اولوهیت شاهان خود را نیز از هندیان و چینیان گرفته بودند و شاه خود را با صبغه ی الهی می دانستند. مجسمه های فراوانی نیز که از کوشانیان بدست آمده است تاثیر هنر هندی در آنها کاملا مشهود است و امروزه مجسمه های فراوانی در دست می باشد. دین بودا را نیز کوشانیان از هندیان و چینیان اخذ کرده اند.

 

تمدن کوشانیان:

   در قرن اول میلادی، پیشرفتهای چشمگیری در حیات اجتماعی و اقتصادی ملل آسیای مرکزی به وقوع پیوسته بود. شواهد باستان شناسی نشاندهنده ی بهره برداری شدید از زمین های کشاورزی و ایجاد واحه های کشاورزی می باشد و شبکه های آبیاری در سرتاسر امپراتوری ایجاد شده بود. در شهرهای بزرگی چون قندهار و بخارا تمامی دشتها و زمینهای زراعی با مدیریت انسانها گزارش شده است. وجود کانالهای آبیاری در سرتاسر آسیای میانه نشان از تمدن بالای آنان دارد[3]. مورخان از رونق بالای دامداری و دامپروری همراه با کشاورزی پیشرفته در میان ترکان سخن رانده اند. همچنین پیشرفت در اصلاح ابزارآلات کشاورزی را نیز فراموش نکرده اند. محصولات متنوع کشاورزی، انواع غلات، هسته ی میوه ها و سبزیجات نشان از پیشرفت باغداری و شهرنشینی است. همچنین پرورش دام در حیات مردم نقش اساسی ایفا می کرده است و تولیدات لبنی از ارزش غذایی تولیدات آنان خبر می دهد و تنوع تولیدات و صنایع دستی نیز از جمله ی گزارشهای مورخان آن دوره است. پشم و پوست دامها باعث رشد صنایعی در نساجی و لباس مردم بوده است. همچنین پیشرفت قابل ملاحظه ی مردم آسیای مرکزی بویژه کوشانیان در سفالگری، فلزکاری، آهنگری، نساجی، جواهر سازی و ابزارسازی قابل استنباط است. آثار بدست آمده نیز همه ی این صنایع را اثبات کرده است. ظروف فلزی، وسایل تزیینی، سلاحهای بدست آمده از حفاری ها نشانگر پیشرفت این صنایع در بین مردم آسیای مرکزی است. شمشیرهای بلند تا 120 سانتیمتر، نیزه و سنان، فلاخن، تیر و کمان از ابزارها و سلاحهای کشف شده هستند.

   عمارتها و ساختمانهای بازمانده از کوشانها نیز در مناطق مختلف هند قابل مشاهده است. مجسمه ها و ستونهای تزیینی بناها نیز نشانگر پیشرفت آنان در امر معماری و ساختمان سازی است. ضرب سکه نیز نشاندهنده ی هنر و صنعت کوشانیان است. سکه شناسان از انواع سکه های کوچک و بزرگ از جنس های متنوع طلایی، نقره ای، مسی و غیره یاد کرده و به خوانش خط آنها موفق شده اند. تصاویر سکه ها نیز از نکات قابل توجه این موضوع است. محققان اعلام کرده اند که سکه های طلا و نقره در روابط بین دولتهای مختلف کاربرد داشته و سکه های مسی در داخل امپراتوری مورد بهره برداری واقع می شده است. اما کشف سکه های مسی در نقاط دور افتاده و مختلف نشانگر وسعت این امپراتوری نیز هست. از این نوع سکه ها در شرق ایران، جنوب تاجیکستان، ازبکستان، کناره های آمودریا و خوارزم به دست آمده اسند. نکته ی جالب توجه دیگری که محققان بدان اشاره کرده اند رواج سکه های طلا و نقره ی اشکانیان در میان کوشانیان است. نوشته ها و تصاویر روی سکه ها محققان را بدین نتیجه رسانده است که کوشانیان برای مردم تحت سلطه ی خویش آزادیهای مذهبی و ملی را ارزانی داشته است[4]. پژوهشگران کوشانها معتقدند که در این امپراتوری مذاهب مختلف در کنار یکدیگر می زیسته اند. دلیل این نظر را در این می یابند که اگر تنها یک مذهب وجود داشت و بدان حساس بودند صاحبان مذاهب دیگر مورد آزار قرار می گرفتند و برخوردهایی بوجود می آمد؛ اما تاریخ خبری از این گونه جنگها به ما نمی دهد. تردیدی هم نیست که بینشهای دینی و مذهبی ملت های متنوع کوشانها تاثیر متقابل داشته اند. مثلا نمی توان از تاثیر دینهای چینیان، ایرانیان و شمنیزم گذشت و به نحوی می توان این تاثیرات را در آثار بدست آمده از مجسمه ها، عمارتها و غیره یافت. می توان پرستش خورشید از طرف ماساژت ها، شمنیزم هونها، مجسمه ی بودا از چینیان و دیگر علایم ملل هند را در جای جای آثار کوشانها مشاهده کرد. اما اسامی بجا مانده از حکمرانان کوشانها نیز نشانگر ترک تبار بودن آنان است. یبقوهای کوشانی بسیار تکرار شده اند که شکل اولیه ی این کلمه را به صورتهای هیااو، یااو، یاوو و یابگو مشاهده کرد که بعدها به شکل یبقو درآمده است[5]. این عنوان در کتب تاریخی اعراب و پارسیان نیز دیده شده اند[6]. در نوع حکمداری کوشانیان همین بس که آنان دارای یبقوهای مختلف در مناطق مختلف بوده اند و یا به عبارت امروزی، یبقوهای کوشانی نشانگر وجود نوعی فدرالیسم در حکومت آنان بوده است. سخن آخر در فرهنگ و تمدن کوشانها اشاره به شباهتها و نزدیکی زبان و فرهنگ سکاها و کوشانها نسبت بهمدیگر است که دانشمندان بسیاری بدین موضوع پرداخته اند[7].

   دقت در شهرسازی کوشانها، ما را با تنوع و هنر معماری آنان آشنا می سازد. محققان چهار منطقه باری هنر آنان شمرده اند که عبارتند از:

بلخ یا تخارستان در حوضه ی آمودریا

آراخوزیا – نکارهارا در کابل و جلال آباد افغانستان

قندهار در پاکستان

متورا در هندوستان

آنان دورادور شهرهارا با دیوارهای قلعه ای می ساختند که پهنای دیوارها 8 الی 12 متر و ارتفاع آن بین 15 الی 20 متر بوده است. شهرها را در داخل آن محصور می کردند و در اصل نوعی پناهگاه به حساب می آمدند. تزیینات ساختمانها نیز بسیار ساده بوده و غالبا دیوارهای صاف را ترجیح می داند که پنجره های شکاف مانندی در تنه داشتند و از پوشش گج روی دیوار استفاده می کردند. تعداد زیادی از گچ بری های درون عمارتها، همچنین تندیسهایی از این نوع در دست است. وجود معابد مذهبی مانند معابد بودایی در زمان کوشانیان ساخته شده و تزیینات بکار رفته نیز تاثیر نهر چینی و هندی کاملا مشخص است. از عمارت های بدست آمده می توان به نمونه های ذیل اشاره کرد:

سرخ کتل - در 14 کیلومتری پل خمری یا 232 کیلومتری کابل

تیلا تپه – 5 کیلومتری شمال شبرقان – حفاری و کشف در سال 1978

معبد دلبرجین – در 4 کیلومتری شمال غرب بلخ

بگرام – 64 کیلومتری شمال شرقی کابل – در سال 1936 الی 1946

هدا – 8 کیلومتری جنوب جلال آباد

پاتیاوه – نزدیکی بگرام

تپه سردر – در جنوب غزنه نزدیک بزرگراه کابل – قندهار – در سال1959 [8].

   خوشبختانه از کوشانها کتابها و کتیبه های فراوان بدست آمده است که می توان بر اساس آنها نسبت به ریشه ی تورانی یا سکایی کوشانیان قضاوت کرد که در این باره در مقالات بعدی سخن خواهیم گفت.

 
****
 

[1] تاریخ تمدن های آسیای مرکزی، کتابی از یونسکو، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، تهران، 1365.

[2] جواهر لعل نهرو، نگاهی به تاریخ جهان، تهران، 1366.

[3] ب.ا.لیتوینسکی، شهرها و زندگی شهری در قلمرو کوشانها، تهران، 1377، ص69.

[4] ل.للکوف، مذهب در امپراتوری کوشان، ترجمه: س.سیرکار، تهران، 1375، ص103

[5] تاریخ تمدن های آسیای مرکزی، همان، ص110.

[6] همان، ص370.

[7] پوگا چنکوفا، هنر کوشان، ترجمه:م.جوینده، تهران، ص133.

[8] ی.ا.زادنپروفسکی، کوچ روهای شمالی آسیای مرکزی پس از حمله اسکندر، تهران، ص321.

آردینی اوخو(بقیه مطلب)
جمعه 2 تیر 1396