تقدیم به تورکان اصیل خلج
خلجستان منطقه‌ای وسیع در فلات مرکزی ایران است. منطقه‌ای که از شهر قم تا ساوه و اراک و.. را دربر می‌گیرد. طبق برخی اسناد حضور ترکان خلج در این منطقه بیش از هزار سال قدمت دارد. مردم این منطقه در گویش گفتاری خویش قواعد ترکی باستان را رعایت می کنند
ضرورت تاسیس مرکز خلج شناسی
دکترشغیعی کدکنی در مورد هوشنگ ابتهاج "سایه" گفته است که " سایه قطعه ای از حافظ است که زمان ما افتاده است" تعبیری قشنگتر از این برای زبان خلجی وجود ندارد و ترکی خلجی پاره ای عظیم از ترکی باستان است که به تا زمان ما به حیات خود ادامه داده است.
خلج ها یکی از قدیمی ترین اقوام ترک هستند که بعد از قرنها هنوز زبان خود را به صورت اولیه آن حفظ کرده اند و زبان خلجی دچار تحول و تطور زیادی نشده است. برای مثال قاف غنه که در ترکی قدیم رواج داشت هنوز در ترکی خلجی کاربرد دارد و مثلا آنان به "دوشان" "توشقان" می گویند. این در حالی است که واژه "توشقان" را ما اکنون فقط در تقویمهای نجومی که اسامی سالهای دوازده گانه ترکی را به صورت قدیمی آن درج می کنند می توانیم ببینیم. علاوه بر آن حرف "ت" در ترکی باستان، در ترکی امروزی به حرف "د" بدل شده است، مثل "توز" (نمک) "ات" (اسم) ،"تات" (طعم و مزه)، "توشقان" (خرگوش) که در ترکی امروزی به "دوز"، "داد"، "آ‌د" و "دوشان" بدل شده اند و بسیاری از واژگان که در زبان سایر ترکان متروک شده است و یا تنها در متون ادبی با گرایشهای آرکائیستی کاربرد دارد در ترکی خلجی هنوز به حیات خود ادامه می دهد مثل:" قافلان" (:پلنگ)، "قارتال" (:عقاب) "کیکس" (:کوکس، سینه) "بورو"(گرگ) و....
شاید قدیمیترین منبعی که برای نخستین بار از خلج ها نام می برد دیوان لغات الترک محمود کاشغری است که طبق معمول آدرس خلج ها را در اویغورستان می دهد اما قرائن دیگری در دست هست که ثابت کنند که خلج ها از دیر باز در ایران ساکن بوده اند. از جمله این دلایل حرف خود کاشغری است که می نویسد: "ترکها قم و قزوین به عنوان سرحدات خود می شناسند و قم یک واژه ترکی به معنای ماسه می باشد"
به عقیده محققان زبان خلجی گنجینه واژگانی زبان ترکی است که هنوز می توان بسیاری از واژه های متروک ترکی را در آن جستجو نمود. اما متاسفانه این زبان اکنون در حال نابودی است و به عهده ی متولیان فرهنگی است که تا دیر نشده آموزش زبان خلجی را در برنامه های درسی کودکان خلج بگنجانند و علاوه بر آن هر چه سریعتر به تاسیس مرکز خلج شناسی اقدام نمایند تا یکی از قدیمی ترین و ارزشمندترین شاخه های زبان ترکی _ که هنوزهم یکی از سه زبان عمده جهان اسلام به شمار میرود_ از بین نرود.
و البته ناگفته پیداست که وظیفه خود خلجها برای انتقال این زبان ارزشمند برای کودکان خود بسی سنگینتر از دیگران است
فارسجا سس یازیمی آذربایجان تورکجه سی خلج جه
گرگ Ber! قورد qurd بئره
خرگوش Do!qan Dov!an دوشقان
مار Gelan Ilan گئلان
جغد Beyqu! Bay!u! بئیقوش
شاخه اil!k Buda! چیلک
درخت Haqaç A!aç هاقاچ
بام Dam Dam دام
آب Sov Su سوو
دختر K!z Q!z کیز
زن Ki!i Qad!n کیشی
مرد H!r Ki!i هر
سگ It Kِp!k ایت
گربه Po!ok Pi!ik پوشوک
موش S!çqan S!çan سیچقان
در E!ek Qap! ائشئک
بستن B!kitm! ضrtm!k,ba!lamak بکیتمه
کفش Orsi Ayaqqab! اورسی
با Hadaq Ayaq هاداق
چشم Kِz Gِz کوز
بینی Burun Burun بورون
مو Tik Saç تیک
دوختن Tikm! Tikm! تیکمه
برو Yov Get یوو
سیب Alimla Alma آلیملا
گاو S!!!r S!!!r سیغیر
گوسفند Yilqi Davar ییلغی
آلت تناسلی اolok چولوک
ناخن T!rnaq D!rnaq تیرناق
انگشت Varmaq Barmaq وارماق
زانو Tuz Diz توز
ران Guy! Bud گویه
کمر Bil Bel بیل
سینه Keys Kِyüs کئیس
دست !l !l ال
شکم K!rin Qar!n کرین
گردن Bon Boyun بون
سر B!! Ba! بش
گوش Kolak Qulaq کولاک
ریش Saqqal Saqqal ساققال
مزه Kirpik Kiprik کیرپیک
پیشانی Hal Al!n هال
صورت Yüz üz یوز
پشت Alka Arxa آلکا
زانو Tirs!k Dirs!k تیرسک
نا ف Kondok Gِb!k کوندوک
جگر B!rçik Cig!r برچیک
طحا ل Talaq Dalaq تالاق
استخوان Somok Sümük سوموک
جگر سفید Horon cig!r A! Cig!r هورون جیگر
جگر سیاه Kara cig!r Qara cig!r کارا جیگر
سفید Horon A! هورون
زرد اakir Sar! چاکیر
قرمز K!z!l Q!rm!z! کیزیل
بیا Yek G!l یئک
دندان Ti! Di! تیش
گلو Bo!oz Bo!az بوغوز
ابر Bolit Bulud بولیت
باران Yaq!! Ya!!! یاغیش
برف Kar Qar کار
پیراهن Ton Kِyn!k تون
شلوار Em !alvar ائم
نان Hekm!k اِr!k هیکمک
آرد Hon Un هون
پاره شدن Ozolmaq Uzulm!k اوزولماق
میخواهم !eyorom Ist!yir!m شئیوروم
آسیاب Tirm!n Deyirman تیرمن
آفتاد To!to Du!du توشتو
جیب Cek Ceb جئک
خوبی Havola Yax!!l!q هاوولا
خار و تیغ Tek!n Tikan تئکن
خر !!k! E!!!k اشکه
خواننده Oxoqoy Oxucu اوخوقوی
سنگ Ta! Da! تاش
منبع
http://xalac.persianblog.ir/
