ایلک دفعه

                                                بئل- کورَک آدلاری نئجه یارانمیشدیر ؟

                                                              حسن راشدی

" بو مقاله ایلک دفعه ۱۳۶۷ جی ایلده یازیلمیش و ۶/۱۵/ ۱۳۶۷ تاریخینده مطبوعاتدا چاپ اولموشدور "

اینسانین هر بیر زاماندا آد قوْیماغا احتیاجی اوْلموشدور.

 ابتدایی اینسانلار گونده‌لیک احتیاجلارینی تأمین ائتمک اوچون آدلاردان استفاده ائتمه‌یه اؤزلرینی مجبور گؤرموشلر. ائله نظره گلیرکی، ابتدایی اینسانی آد قوْیما فکرینه دوشَن زامان هر شئی‌دن اوّل اؤز هَنده‌وَرینده اوْلان شئی‌لره آد قوْیموش و اوْنلاردان گونده‌لیک دانیشیغیندا استفاده ائتمیشدیر.

ایلک آدلارین نئجه یارانماسی باره‌ده هئچ بیر بحثه گیریشمه‌دن ظن ائدیریک کی، اینسان اؤز بدنی‌نین ظاهری اعضاسینا آد قوْیماغی ایلک لازیمی آدلاردان سایمیش و باشقا شئی‌لره‌ده آد قوْیماقدا بدن اعضاسی آدلاریندان استفاده ائتمیشدیر.

نظره گلیر ابتدایی اینسان، طبیبعت‌ده گؤردویو بعضی شئی‌لره و یا اؤزو اختراع ائتدیگی ساده وسیله‌لره آد قوْیماق اوچون بدنین ظاهری اعضا آدلاریندان بهره‌لنمیشدیر. البته بو آدلاردان بهره‌لَنمک اوْ دئمک دئییلدیرکی، اینسان هئچ بیر دلیله استناد ائتمه‌دن بو آدلاردان فایدالانمیشدیر؛ بلکه عکسینه اوْلاراق اوْنلار دوزگون شباهتلر و اوْخشارلیقلاردان فایدالاناراق یئنی آدلار دوزلتمیشلر.

اینسان هر بیر زامان راحات یاشاماق اوچون چالیشیب و اوْنونلا قارشیلاشان طبیعت چتین‌لیک‌لرینی آرادان قالدیرماق اوچون ساده اختراع‌لاردان توُتوب بو گونکو مُرکّب اختراع‌لاری مئـیدانا چیخارمیشدیر.

 اوْنون اختراع ائتدیگی ساده وسیله‌لرین آدلاری‌دا اؤزو کیمی ساده اوْلموشدور. اینسان، قیش زامانی اؤز یاشادیغی مُحیطین اطرافینی قاردان تمیزلَمک اوچون «کورَک» وسیله‌سینی اختراع ائتمیشدیر؛ بو وسیله ایلک دفعه کیملر طرَفیندن اختراع اوْلوب و ایلک دفعه هانسی‌دیلده اوْنا آد قوْیولوبسا بیر زاد بیلمیریک، لاکین تورک‌لرده،باشقالاری کیمی اوْنا اؤز‌ دیللرینده آد قوْیموشلار. نظره گلیر تورک‌لر «کورَک» وسیله‌سینه آد قوْیماق اوچون اینسان بدنی‌نین دال قسمتیندن یعنی چیگین‌لردن باشلانیب آشاغا داوام ائدن  اینسانین کورَگیندن استفاده ائدیب، اوْنون هامارلیغی ایله اختراع اوْلونان و قار کورویَن وسیله‌نین هامارلیغینی بیر شکیلده گؤروب بو وسیله‌یه «کورَک» آدی وئرمیشلر.

اوْنلار باشقا اختراع اوْلونان وسیله‌نین آدینی‌دا اینسان بدنی‌نین شباهتیندن آلمیش و اوْنا « بئل» آدی وئرمیشلر.

یئر قازماق اوچون و پالچیق توُتماق اوچون اختراع اوْلونان وسیله‌نین آدی اوْنا گؤره « بئل» قوْیولموشدورکی، بو وسیله اینسانین کورَگیندن آشاغا ادامه تاپیب و یانا ( باسنه) ختم اوْلان و کورَکدن چوْخ اگریسی اوْلان اینسانین «بئل» ینین اگریسینه داها چوْخ شباهتی اوْلموشدور.

یئری گلدیکده دئمه‌لیییک‌کی، فارس‌دیلینده ‌ده بئله شباهت‌لردن استفاده اوْلونموشدور؛ مثلاً فارسلار‌ دیلیمزده کورَک آدلانان وسیله‌یه «پارو» آدی وئرمیشلرکی، «روی پا» یعنی آیاغین اوستو معناسیندادیر.

فارسلاردا بو وسیله‌نین هامارلیغینی آیاق اوستو هامارلیغینا اوخشادیب و "پارو" آدی وئرمیشلر. البته اوْنلار «بئل» وسیله‌سی‌نین آدینی بیزدن گؤتورموش و اوْنا «بیل» دئمیشلر، نئجه کی، «ائل» سؤزونو بیزدن آلیب اوْنا «ایل» دئمیشلر!

بدن آدلاریندان گؤتورولموش آدلارین بیری‌ده «تَپه» سؤزو دور. تپه سؤزو و یا یئرین نسبتاً اوجا قیسمتی اوْنا گؤره «تپه» آدلانمیشدیرکی، یئرین بو قیسمتی اطراف قیسمت‌لرله مقایسه اوْلدوقدا اَن اوجا قیسمت‌دیر. تورک‌لر یئرین بو قیسمتینی اینسان بدنی‌نین اَن اوجا قیسمتی اوْلان یعنی باشی‌نین اوستو تپه‌سینه اوْخشاتدیقلاری اوچون اوْنا « تپه» آدی وئرمیشلر.

«بوغاز» کلمه‌سی ایسه اوچ مفهوم اؤزو ایله داشییر؛ بیری اینسان بدنی‌نین یئمک یوْلو " بوغاز "ی‌دیر، ایکینجی‌سی احتمالا بو کلمه‌دن گؤتورولموش و اینسانین بدنی ایله باشی آراسیندا داریسقال بیر کئچیت کیمی اوْلان بوغازینا اوخشاداراق ایکی دنیزی نسبتا داریسقال بیر سوُ یوْلو ایله بیر- بیرینه یاپیشدیران مکانا، " بوغاز " ( تنگه ) دئمیشلر، اوچونجوسو ایسه، "بوغاز " سؤزو حیوانلارین حامیله اوْلماق حالتینه دئیلیرکی، احتمال اوُزوندن بو حالتده اینسانین (کیشی لرین) بوغا(کیشی لرین) بوغازی‌نین‌دیک قسمتی‌نین اوْخشارلیغیندان گؤتورولموشدور!

تورک‌لر بدن اعضاسی آدلاریندان تکجه مطلق شکیلده یوْخ بلکه اوْنلارا شکیلچی آرتیرماقلا دا یئنی آدلار دوزلتمیشلر؛ مثلاً گؤز اوستونده هیلال شکیلده اوْلان « قاش» سؤزوندن استفاده ائدیب قاشا اوْخشار اختراع ائدیلن یئمک وسیله‌سی‌نین آدینی « قاشیق» قوْیموشلار، بو سؤز « قاش» کؤکو ایله « ایق» شکلیچی‌سیندن دوزلمیش یئنی بیر سؤزجوک‌دور. البته قاشیق سؤزونون کؤکو « قاشیماق» (یونماق) مصدریندن گؤتورولموش اوْلدوغودا حدس ائدیلیر.
تورک‌لر، بدن‌دن آیریلان قیچین اَن اوّل بؤلومو یعنی « بوُد» عضوونه اوْخشایان آغاجین شاخه‌سینه «بوُداق» آدی وئرمیشلرکی، بو کلمه « بوُد» سؤزو ایله « آق» شکیلچی‌سیندن تشکیل تاپمیش یئنی بیر سؤزجوک اوْلاراق تانینمیشدیر. بوُداق آدی‌دا بدنین طبیعی اوْخشار‌لیغیندان گؤتورولموشدور، چونکو آغاجین بوُداغی ‌دا آدامین بوُدو کیمی آغاجین بدنیندن آیریلمیش بیر عضوو کیمی‌دیر.
بدن اعضاسی آدلاری تورک‌لره بیر آد قایناغی کیمی اوْلموش، حتّا بدنین بیر عضوونون آدیندان فایدالانیب اوْنا شکیلچی آرتیرماقلا باشقا بدن عضوونه آد قوْیموشلار.
«قوْلتوق» سؤزو همین آدلاردان بیری‌دیر. قولتوق سؤزو «قوْل» کلمه‌سی ایله «توُق» شکیلچیسی‌نین بیرلَشمه‌سیندن مئیدانا گلیب و قوْلون بدندن آیریلان قیسمتینه وئریلمیشدیر. تورک‌لر، بدن اعضالاری آدلاری‌نین بعضی‌لرینی بدنین جهت‌لریندن گؤتورموشلر، یعنی اوْنلار اوْ عضوون، بدنین هانسی جهتینده یئرلشمه‌سیندن فایدالاناراق اوْنو آدلاندیرمیشلار؛ «بؤیرَک» و «دالاق» آدلاری بدنین جهت‌لریندن آلما آدلارداندیر.
اینسانین بؤیرَک‌لری اوْنون بؤیورلرینده اوْلدوغونا گؤره «بؤیرَک» آدلانیب و «دالاق» ایسه اینسانین نسبتاً دال (بئل) جهتینه یاخین اوْلدوغوندان «دال» آدی ایله «آق» شکلیچی‌سیندن دوزَ‌لیب «دالاق» آدلانمیشدیر.
هله قلمه گتیردیگیمیز آدلاردان علاوه چوْخلو مُرکّب آدلار وارکی، بدن اعضالاریندان آلما آدلارداندیر، لاکین بوُرادا اوْنلارین هامیسیندان آد آپارماق امکان محدوده‌سیندن قیراق‌دیر.