حبیب ساهیرین تورکجه یازیلان شعرلریندن بیر اورنک:

دئملیدیر کی  حبیب ساهیر اذربایجان و ایراندا

ایلک سربست(ازاد) شعر یازاندی

سیدعمادالدین نسیمی
(به ترکی آذربایجانی: Seyid Əli İmadəddin Nəsimi)‏
متخلص به نسیمی
شاعر و متفکّر حروفیه در قرن هفتم هجری بود.

نمونه‌ای شعر:

منده سیغار ایکی جهان من بو جهانه سیغمازام
گوهر لامکان منم کون و مکانه سیغمازام
(هر چند دو جهان در وجود من گنجیده، من در این دنیا جای نمگیرم
من گوهر لامکان هستم که به کائنات و مکانها نمی‌گنجم)

عماد الدین نسیمی یکی از شاعران و عارفان برخاسته از مکتب حروفیه است.

مکتب حروفیه که بر اساس تعالیم شیخ فضل الله نعیمی شکل گرفت در شرح وقایع عالم و اسرار هستی از 28 حرف الفبای عربی و با مهارت اعجاب انگیز بهره می‌بردند و می‌توانستند علل دستورات الاهی در دین اسلام را به شکلی جذاب و جالب بوسیله اعداد و حروف توضیح دهند. مانند این که نماز یومیه چرا می‌بایست 17 رکعت باشد، حکمت مسح کشیدن بر پا هنگام وضو چیست، تعداد حروف بسم الله الرحمن الرحیم بیانگر چیست، نماز شکسته چرا 11 رکعت است و . . . سید عماد الدین نسیمی اصالتاً ترک زبان بود و با اشعار ترکی و فارسی و عربی خود نقش بسزایی در گسترش اندیشه‌های فضل الله نعیمی داشت. عشق او چنان بی پروا و بی پرده بود که مخالفت‌های فراوانی را میان قشریون مذهبی زمان خود بوجود آورد که نهایتاً منجر به صدور فتوایی در به دار آویختن و کندن پوست او شد. اشعار نسیمی آمیخته به عشقی ناب، شهامت، ایثار و رک گویی است
آن چه از اشعارش بر می‌آید، این است که وی در فلسفه، کلام، منطق، هیئت، نجوم، طب و ریاضی ید طولایی داشته است. اصطلاحات این علوم را در اشعار خود به کار برده است، سخن از خواص صور فلکی، ستارگان، تشریح اعضای بدن انسان، شاخصه‌های حساب و هندسه و بیان کیفیت خلقت کائنات و آرای گوناگون متصوّفه به ما اجازه می‌دهد که او را خردمندی آگاه به علوم عصر خود بنامیم. در تذکره‌ها او را «عاشق غریب و عجیب، عالم کامل، فاضل محدّث، نکته‌دان و عارف» نامیده‌اند
زادگاه:
بسیاری از علما اورا متولد شهر اورمیه آذربایجان میدانند
مرحوم میرزا آقا قلی‌زاده از دانشمندان جمهوری آذربایجان با استناد به مزار «شاه خندان» برادر نسیمی در شهر« شماخی»، همین شهر را محل تولد او می‌داند. دکتر حسین محمدزاده صدیق با تکیه بر کهن‌ترین اسناد موجود، او را تبریزی می‌داند
قدیمی‌ترین سندی که در باب مزار نسیمی به دست رسیده است، سیاحتنامه‌ی اولیا چلبی است. او در فصل توصیف شهر حلب از «تکیه‌ی شیخ نسیمی» سخن می‌راند و می‌گوید: «مردم روایت کنند که نسیمی پس از کنده شدن پوست از تنش به این مکان آمد و قرآن تلاوت کرد و غیبش زد! مزار نسیمی اکنون در شهر حلب سوریه در محله‌ی فرفراه در مقابل حمام سلطان است
سازمان بین‌الملی یونسکو به خاطر کوشش‌های وی در اشعار انسانی و صلح جهانی در سال ۱۹۷۳ این سال را سال نسیمی اعلام کرد.

 حبیب ساهر پدر شعر نو ترکی

ایران

قبل از  نیما

حبیب ساهر در اردیبهشت ماه ۱۲۸۲ هجری شمسی در ترک ( tark ) میانه به دنیاآمد
عده‌ای ، به حق « ساهر » را پدر ادبیات نوین ترکی آذربایجان و در ایران و همراه ، همفکر و هم رای با « نیما » در پیدایش شعر نو فارسی دانسته اند. از اشعار ساهر ، سپیدی ، پیش از انتشار اشعار نیما در دست است. حتی ، او اشعاری از شارل بودلر فرانسوی را به صورت سپید به فارسی ترجمه کرده که در سال های اول قرن حاضر ( ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ هجری شمسی ) در مطبوعات وقت به چاپ رسیده است البته این ، به غیر از قطعه های منظوم و منثور بسیار زیبایی است که ساهر ، از قرآن مجید به ترکی آذربایجانی بازگردانده است. در بین این قطعه های منظوم ، علاوه بر اشعاری با قوافی و قواعد ویژه اشعار مشرق زمین ( هجا و عروض ) ، اشعاری سپید و نیمایی هم می توان یافت.


 اکنون در دانشکده‌های ادبیات ترکیه و جمهوری آذربایجان ، دانشجویان دوره‌های عالی ادبیات ترکی ، برای فارغ التحصیل شدن ، باید در کنار سایر دروس خود ، درسی سه واحدی به نام ساهر شناسلیق ( ساهرشناسی ) را هم بگذرانند. ظرایف ادبی اشعار ترکی ساهر ، همچون « حیدربابایا سلام  » شهریار ، آن چنان گسترده و غنی است ، که تاکنون قریب ۶ موضوع پایان نامه دوره دکترا و کارشناسی ارشد را به خوداختصاص داده‌است .

حبیب ساهر در ۲۴ آذر ۱۳۶۴هجری شمسی ، در تهران در گذشت. آرامگاه وی در بهشت زهرای تهران واقع شده‌است .

چند بیتی ترکی قشقایی(یارم گلمز(

یارم گلمز گیلَ گیلَ

پا بند اولدم نچه ایله

یارم گلمز گیلَ گیلَ داغ و داش لار گلینگ دیلَ

جیگر بندم داغلار گیدر

هاچان اولور یارودان بیر خلوت دانوشام گیلَم

گپ آلام گپ آلام میلنه بیلم

مسافر دیلم هر گجه گلم

بیر مرهم یوخوم بیر پیغام یولدام

داد ای داد ای داد النگدن

وارم گدم یار الینگدن

بولود قارا چورلو(سهند(

شهریار، درمورد سهند‌ می‌گوید:

در قرن بیستم یکی و شاید پرفروغترین ستاره آسمان شعر ملی مبارزی آذربایجان بولود قارا چورلو پسر مطلب در سال 1926 در مراغه در یک خانواده کارگری به دنیا آمد پدر مادرش اسم فرزندشان را بولود (ابر) گذاشتند آنها با انتخاب این اسم شاید نمی‌دانستند این ابر کوچک روزی ابری پرباران خواهد بود و گلشن شعر آذربایجان را آبیاری و پرگل خواهد کرد.

شعر «طالعیمه باخ منیم» (در مورد هویت ملی) خیلی پرمعنا و پربار است سهند در این شعر یک انسان محروم ازحق ملی و محروم از زبان مادری را چنین به تصویر می‌کشد:

طالعیمه سن باخ

دوشونجه‌لریم یاساق

کئچمیشیم‌دن سؤز آچماغیم یاساق

آتا بابامی آدین چئکمه‌ییم یاساق

آنامدان آد آپارماغیم یاساق

بابا دییاریم ایسه

پیتراق پیتراق بیلیرسن

دوغولاندا بئله

اؤزوم بیلمییه بیلمییه

دانیشماغیم دا یاساق ایشیم یاساق

دیل آچاندا ایلک دفعه  « آنا » سؤیله ییریک بیز،
« آنا دیلی » آدلانیر بیزیم ایلک درسلیگیمیز.

ایلک ماهنیمیز لایلانی آنامیز اؤز سودویله
  ایچیریر روحوموزا بو دیلده گیله - گیله.
  بو دیل  بیزیم روحوموز، عشقیمیز، جانیمیزدیر،
  بو دیل  بیر- بیریمیزله عهد و پئیمانیمیزدیر.
  بو دیل  تانیتمیش بیزه بو دونیادا هر شئیی،
بو دیل  اجدادیمیزین بیزه میراث وئردیگی
قیمتلی خزینه دیر…اونو گؤزلریمیز تک
 قورویوب، نسیللره بیز ده هدیه وئرک.
بیزیم اوجا داغلارین سونسوز عظمتیندن،
یاتاغینا سیغمایان چایلارین حیدتیندن،
بو تورپاقدان، بو یئردن،
ائلین باغریندان قوپان یانیقلی نغمه لردن،
گوللرین رنگلریندن، چیچکلرین ایگیندن،
میل دوزونون، موغانین سونسوز گئنیشلیگیندن،
آغ ساچلی بابالارین عقلیندن، کامالیندان،
دوشمن اوستونه جومان او قیراتین نالیندان
قوپان سسدن یاراندین.
سن خالقیمین آلدیغی ایلک نفسدن یاراندین.
آنا دیلیم،  سنده دیر خالقین عقلی، حیکمتی،
عرب اوغلو مجنونون دردی سنده دیل آچمیش.
اورکلره یول آچان فضولی نین صنعتی،
ائی دیلیم، قودرتینله دونیالارا یول آچمیش.
سنده منیم خالقیمین قهرمانلیقلا دولو
تاریخی واراقلانیر،
سنده نئچه مین ایللیک منیم مدنیتیم،
شان- شؤهرتیم ساخلانیر.
منیم آدیم- سانیمسان،
ناموسوم، ویجدانیمسان!
بو دیل  تانیتمیش بیزه بو دونیادا هر شئیی،
بو دیل  اجدادیمیزین بیزه قویوب گئتدیگی
ان قییمتلی میراثدیر، اونو گؤزلریمیز تک
قورویوب، نسیللره بیز ده هدیه وئرک!
ائی اؤز دوغما دیلینده دانیشماغی عار بیلن
فاسونلو اده بازلار،
قلبینیزی اوخشامیر قوشمالار، تئللی سازلار.بونلار قوی منیم اولسون،
آنجاق وطن چؤرگی،
بیر ده آنا اورگی.
سیزلره غنیم اولسون.

اومیدیمین چیراغینا
بیر قطره یاغ ایسته ییرم.
آغلار قالان دیله ییمه
آداخلانماق ایسته ییرم.
زامان چوخو آز ائله دی
بیزی دایاقسیز ائله دی
حاق ـ منی حاقسیز ائله دی
حاققی دانماق ایسته ییرم.
آچار گزدیم دویونومه
قیفیللار چیخدی اؤنومه
صاباح اوچون بو گونومه
دایاقلانماق ایسته ییرم.
گول کول ایمیش، سول ساغ ایمیش
حاق ـ گئرچه یی دانماق ایمیش
خوشبختلیک، آلداناق ایمیش
من آلدانماق ایسته ییرم

...

زندگینامه بختیار وهاب زاه

دکتر" بختیار وهابزاده" نام پدرش محمود و یکی از شعرای نامی اذربایجان می باشد وی از شهرت جهانی برخوردار بوده و در سال ۱۳۰۴ هجری ـ شمسی در شهر شکی از توابع شیروان به دنیا آمد اشعار وی به زبان های مختلف دنیا از جمله انگلیسی، فرانسوی ، آلمانی، فارسی، اسپانیایی و... ترجمه شده است وی مولف بیش از 70 کتاب شعر ، دو  رساله 11 کتاب علمی و صدها مقاله هست

وی فارغ التحصیل رشته زبانشناسی از دانشگاه دولتی باکو در مقطع دکترا می باشد.اولین شعر ایشان در سن سیزده سالگی در روزنامه تاریخ ادبیات جمهوری آذربایجان به چاپ رسید.او همانند استاد" شهریار" از مقام و منزلت خاصی در بین مردم کشورش و همچنین ترکان ایران و میلیونها نفر از عاشقان فرهنگ و هنر در سرتاسر دنیا برخودار است.

در حال حاضر آثار وی در کشور ترکیه توسط دکتر"یاووز آکپینار" با مقدمه ی بسیار شیوائی به زیور طبع آراسته شده است.

در ایران نیزعالمان،محققان،شاعران و نویسندگان زیادی در خصوص این شاعر برجسته و حیات ادبی او آثار متعددی را منتشر ساخته اند.شعرای مختلفی در رثای او شعر سروده اند که از آن جمله می توان به اوستاد "شهریار"، "ناظر شرفخانه ای" و ... اشاره نمود.

دکتر"جواد هئیت" ترکولوژیست و جراح سر شناس مقدمه کتاب "اشاره سوال" را که با همت سفارت جمهوری آذربایجان در ایران با الفبای عربی نشر گردیده است را با ظرافت بی بدیلی تدوین نموده است.

نگارنده سالهاست با عشق و علاقه فراوانی تعدادی از آثار گرانبهای این شاعر جهانی را به دقت مطالعه و در سال ۱۳۷۹ هجری ـ شمسی مقاله مبسوطی را در خصوص شاعر و آثار وی تحت عنوان "بختیار وهابزاده شاعر شهیر آذربایجان" به زبان ترکی تالیف و در روزنامه ی "فجر آذربایجان" به چاپ رسانیده ام.

شاید نوشتن چنین مطالب مختصری در خصوص چنین شاعر با عظمتی به زبان ترکی کمی مضحک به نظر می رسید،چرا که یقینا عمده کسانی که کوچکترین انس و الفتی با زبان ترکی داشته باشند،بعید است که آثاری از این شاعر برجسته را نخوانده و از آن بهره ای نبرده باشند!

بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک

آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
****
یوردوموزو یاشاداجاق آدیمیزلا ، سانیمیز
هندوستانین داغلارینان محکم دیر ایمانیمیز
تاریخلرین زینتی دیر شوهره تیمیز شانیمیز
بونا شاهید بدن ده کی ایلیگیمیز، قانیمیز

بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
****
بیز بیر ائلیک بیلسین هامی آندیمیزدیر،سوزوموز
خایینلره مرحمتله باخا بیلمز گوزوموز
خلقیمیزی حیفظ ائتمیشیک ایللر بویو ، اوزوموز
تیکیلمه میش یئره بیزیم آلنی آچیق اوزوموز
بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
****
بیر یولوموز واردی اودا،حوریتین یولودور
باشدان-باشا اورگیمیز صداقتله دولودور
آذربایجان ائلی،حقیقتین بوکولمه ین قولودور
بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک
****

سود وئریبدیر بیزه آنا ،ایشیغیندا اولکه لرین
بسلنمیشیک قوجاغیندا آل گونشلی سحرین
هر یئرینی بوروموشوک قافلانکنی نین-خزرین
آلیر بیزدن بوتون ائللر سوراغینی ظفرین
بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی ییک

محمد بی ریا

بسله نیر قلبیمده سونسوز حورمت آذربایجانا

ایسترم دونیادا من حورریت آذربایجانا

سانمایین اوز یوردومون اسرارینا بیگانه یم

من اونون سودای عشقیندن بوجور دیوانه یم

شمعه بنزر ، دوره سینده فیرلانان پروانه یم

قویمارام اصلا قویولسون میننت آذربایجانا

شاعیرم ، بیر بولبولم من، آشیانه م دیر وطن

سئرگاهیم دیر افق لر ، خوابگاهیم دیر چمن

چولده بیتمیش لاله لر، داغلاردا آچمیش یاسمن

هر بیری وئرمیش یئنه بیر زینت آذربایجانا

من خیانت ائتمه دیم مرحوم اولان اجدادیما.

ارث تک وئردیم بو یوردو قهرمان ائولادیما

حفظ ائدیب بو اولکه نی باش اگمه سین جللادیما

اونلارین آوازی وئرسین ، شهرت آذربایجانا